Een hoofdpijnonderwerp: online privacy. Je hebt tenslotte niets te verbergen, toch? Nou… Zo simpel is het dus ook weer niet.

Sleepwet, sleepnet, aftapwet… Er zijn online veel verschillende termen te vinden die verwijzen naar de nieuwe Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten (Wiv). Die wet bepaalt wat geheime diensten mogen. Zoals mensen afluisteren. Vijf studenten vonden dat niet zo’n geruststellende gedachte en begonnen een actie voor een nationale volksstemming. Daaruit bleek dat méér mensen zich zorgen maken over de nieuwe wet.

Inmiddels hebben de studenten 407.582 handtekeningen verzameld voor een referendum over de nieuwe wet. Ze zijn vandaag aangeboden aan een zogenoemde Kiesraad, die (met steekproeven) gaat controleren of de handtekeningen geldig zijn. Over twee weken verwacht de raad daarvan de uitslag. Voor een raadgevend referendum zijn minimaal 300.000 handtekeningen nodig, dus een volksstemming lijkt er op 21 maart 2018 te komen. Tegelijk met de gemeenteraadsverkiezingen. 

Mocht het referendum er komen, dan gaat dat overigens niets meer veranderen aan de nieuwe wet. Die komt er hoe dan ook op 1 januari 2018. Toch hoeft het referendum niet per definitie nutteloos te zijn. Nadat de wet is ingevoerd, kunnen er ook later nog aanpassingen worden gedaan. “Over twee jaar, en misschien nog wel eerder, wordt deze wet geëvalueerd”, legt NOS-techjournalist Joost Schellevis uit. “Dan kan de politiek alsnog besluiten om aanpassingen te doen.”

Wat staat er in die zogenoemde Wiv?
Mocht het nog steeds niet duidelijk zijn: de Wiv staat dus voor de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten. Vaak wordt ook wel gesproken van een sleepwet. Maar die term is volgens Joost Schellevis niet helemaal juist. “Sleepwet is de naam van het referendum, en niet van de wet. Het is gekleurd. De term ‘aftapwet’ komt wel aardig in de buurt, aangezien inlichtingendiensten met deze wet op grotere schaal mogen aftappen.” 

Inlichtingendiensten kunnen bij het volgen van verdachten grote hoeveelheden online communicatie van telefoons, computers en smart-tv’s afnemen. Van iedereen, dus óók van onschuldige mensen. Zoals jij en ik. En daar maken veel mensen zich zorgen over. Volgens tegenstanders van de wet zou de privacy van veel mensen worden geschonden. Ook willen ze niet dat de informatie drie jaar bewaard mag worden, en mag worden gedeeld met buitenlandse inlichtingendiensten. 

“Maar de claim dat overheden zomaar in jouw appjes kunnen kijken, dat is gewoon niet waar”, legt Joost Schellevis uit. “Ze moeten echt een opdracht hebben met welke informatie ze zoeken. Maar goed, uiteindelijk weten we natuurlijk nooit precies wat de geheime diensten doen.” 

De inlichtingendienst zeggen daarop dat de wet noodzakelijk is om Nederland te beschermen. Met de wet kunnen ze contacten van terroristen en andere gevaarlijke personen in kaart brengen, en cyberaanvallen beter onderzoeken. Volgens de regering hoeven mensen zich geen zorgen te maken over hun privacy, omdat ze waarborgen hebben ingebouwd om misbruik van gegevens te voorkomen. Zoals extra toezichthouders. 

Nu mogen de geheime diensten ook al aftappen, maar die bevoegdheid mag alleen gericht worden ingezet. Dat betekent dat inlichtingendiensten individuele internetverbindingen moeten aanwijzen die ze willen aftappen. Vanaf 1 januari mogen de geheime diensten grotere hoeveelheden verbindingen in één keer aftappen – ongericht dus. “Mensen zijn tegenwoordig mobiel, dus dan is het handig als je meerdere verbindingen kan aftappen. De kritiek richt zich erop dat het wel héél erg breed is, dus dat er geen grens meer is aan de omvang van de tap.”

Heeft de nieuwe wet nou ook nog gevolgen voor jou, als jonge internet- en telefoonverslaafde? “Waarschijnlijk niet”, legt Joost Schellevis uit. “De aftapwet is ook wel een beetje een principieel probleem. De kans dat jouw data worden bekeken door de inlichtingendiensten is ook straks niet zo groot. Maar het kan wel een probleem zijn voor bijvoorbeeld advocaten, journalisten, klokkenluiders, enzovoort. Zij willen de communicatie met hun bronnen natuurlijk beschermen. Maar hoe meer data wordt bekeken, hoe groter de kans dat informatie die niet bij de overheid hoort, daar toch terecht komt.” 

Meer weten over data? Check dan ook even deze special van NOS op 3.