China, een ver land, leuk voor goedkope rommel die je online kan bestellen of de allernieuwste iPhones, maar voor de rest merk je in Nederland niet zoveel van hun invloed. Of toch wel?

Oeigoeren

In Nederland wonen zo'n 1.500 Oeigoeren, leden van een etnische minderheid die oorspronkelijk uit het noordwesten van China komt, uit de provincie Xinjiang. Eigenlijk lijken ze in geen enkel opzicht op de andere (Han-) Chinezen. Ze zijn letterlijk een ander volk, met Turkse roots, een eigen Turkse taal, en een ander geloof: de Islam. Xinjian heette vroeger bovendien gewoon Oost-Turkestan. Maar China lijfde het in in 1949, en hernoemde het naar "Nieuwe Grens," de letterlijke betekenis van Xinjiang. Waarom wilden ze het land zo graag? Misschien heeft het te maken met de kolen en olie die er in de grond zitten.

De Oeigoeren waren het hier natuurlijk niet mee eens, en kwamen in opstand. De Chinese overheid reageerde door alle Oeigoeren vanaf dat moment terroristen te noemen. De afgelopen jaren wordt dan ook steeds meer duidelijk hoe China omgaat met de Oeigoerse minderheid. Xinjiang is een politiestaat geworden waar overal camera's hangen die al het "verdachte" gedrag monitoren. Verdacht? Denk aan het hebben van een baard, het dragen van een hoofddoek, het lezen van de Koran of geboren zijn na 1980.

En wat gebeurt er met die verdachte mensen? Die worden weggestopt. Een miljoen mensen uit de Oeigoerse moslim-minderheid in China zitten inmiddels opgesloten in wat ze heel mooi "heropvoedingskampen" noemen. De filmpjes die naar buiten worden gebracht laten een gezellig tafereel zien waar de Oeigoeren zingen en dansen en leren schilderen, maar in feite zijn het niets meer dan concentratiekampen waar mensen worden opgesloten, gemarteld en vermoord.

Veilig?

Geen wonder dus dat een deel van de Oeigoeren vlucht, naar Nederland bijvoorbeeld. Een land waar iedereen vrij is om te zijn wie ze willen zijn, en waar een rechtvaardige rechtspraak en een stevige grondwet alle burgers gelijke rechten geeft en beschermt. Wat hebben Oeigoeren hier nog te vrezen? Niets toch?

Niets blijkt minder waar. Oeigoerse Nederlanders worden vaak lastiggevallen door de Chinese overheid. Ze krijgen dreigtelefoontjes als ze zich kritisch uitlaten over China, of horen ze dat hun familieleden in China zijn opgepakt en naar een kamp zijn gebracht. Alles om hen maar monddood te maken.

Ook Alerk overkwam dit. Zijn vader zit opgesloten in een kamp.

De lange arm van China

Ook zijn er geluiden te horen van Chinese studenten in Nederland die tijdens de colleges liever hun mond houden wanneer er een discussie plaatsvindt over controversiële onderwerpen zoals Hong Kong of de Oeigoeren. En in het contract van een Nederlandse docent aan de Universiteit Groningen, die deels betaald werd vanuit China, stond dat hij zich niet kritisch over China mocht uiten.

Nederland is een vrij land, waar iedereen zich uit moet kunnen spreken. Hoe komt het dan dat een land als China zomaar mensen in Nederland kan intimideren? Waarom hebben ze zoveel invloed?

Dat is deels economisch te verklaren:  Nederlandse bedrijven importeerden in 2019 voor 43 miljard euro aan goederen uit China. Nederland exporteerde in datzelfde jaar voor meer dan 12 miljard euro richting China.n Ook kochten Chinezen de afgelopen jaren voor miljarden aan bijvoorbeeld bedrijven in Nederland.  Sinds 2010 hebben er 40 overnames plaatsgevonden. 35% van die bedrijven hebben te maken met een hoge invloed van de Chinese overheid. En zoals het gezegde gaat: wie betaalt bepaalt.

Nederland vindt het prima om andere landen, zoals Rusland, op de vingers te tikken als er mensenrechten worden geschonden, maar China gaat vreemd genoeg vrijuit.

Kunnen we hier dan niets aan doen?

In principe wel. De Nederlandse overheid heeft de Oeigoeren in Nederland opgeroepen om aangifte te doen. Alleen op die manier kan China ter verantwoording worden geroepen. Maar wat gebeurt er dan met die aangifte? 

Om die aangifte om te zetten in een proces moet er onderzoek worden gedaan, waarvoor medewerking nodig is van de Chinese overheid. En die gaan dat natuurlijk niet verlenen, zo redeneert het Openbaar Ministerie. 

Zo redenéren ze. Want het OM heeft het simpelweg niet eens geprobeerd. Het zou de moeite niet waard zijn, en bovendien zou het Oeigoeren in China in gevaar kunnen brengen. Best een slap antwoord wel, van het OM. Maar op andere gedachten zijn ze niet te brengen.

De persofficier van het OM, Wouter Bos, legt het uit.

Nieuw beleid

Gelukkig bracht de Nederlandse overheid in 2019 wel een nieuw beleidsplan uit voor de verhoudingen tussen Nederland en China. Mooi! Eindelijk gerechtigheid. Of toch niet? 

De Tweede Kamer maakte de nota met de grond gelijk. Het was een "slap aftreksel van wat een strategie had moeten zijn," en bovendien waren "belangrijke mensenrechtenkwesties doodgezwegen."

Bovendien werden de universele rechten van de mens, opgesteld door de VN, omzeild, en sprak de regering liever over waarden. En waarden zijn iets waar je je makkelijk van af kunt maken door het te hebben over verschillen in cultuur. Daarmee trok de staat hun handen af van de grove mensenrechtenschendingen door China, en konden we lekker verder met handel drijven.

Demissionair Minister van Buitenlandse Zaken Stef Blok ontkende dit trouwens, maar kreeg het niet uit zijn mond om dan te zeggen waar het echt op stond. Kijk maar.

RIP Mensenrechten

Eigenlijk kan China de mensenrechten aan hun laars lappen, en weten ze dat Nederland daar weinig tegenin zal brengen. Mensenrechten zijn dus eigenlijk dood. Tijd voor een herdenkingsdienst. 

Kijk de hele aflevering hier: