De oorlog tussen de bendes MS-13 en Barrio 18 heeft ertoe geleid dat El Salvador al jaren een van de hoogste moordcijfers ter wereld kent. Hoe zijn deze gangs zo groot geworden en wat betekent de bloedige strijd voor de Salvadoraanse bevolking?

Barrio 18 en MS-13 zijn niet ontstaan in El Salvador, maar allebei in Los Angeles, waar veel migranten uit Centraal-Amerika woonden. Barrio 18 ontstond in de jaren zestig en dankt zijn naam aan 18th Street in Los Angeles. MS-13 volgde in de jaren tachtig. De kenmerkende stijl van Barrio 18 kwam ook uit deze stad: Dickies-jeans, strakke, witte shirts en Nike Cortez-sneakers.

In de jaren 1990 tot 2000 werden enorme aantallen Salvadoraanse bendeleden onder het bewind van Clinton en later George W. Bush opgepakt en gedeporteerd uit de VS, terug naar El Salvador. Na een burgeroorlog van meer dan een decennium was het land in deze tijd erg instabiel. Samen met een hoge werkeloosheid bleek het een vruchtbare voedingsbodem voor de gangs. Jonge jongens uit arme gezinnen keken op tegen de Amerikaanse bendeleden met hun dure kleding en ‘spanglish’ en waren zo makkelijke slachtoffers om te rekruteren voor de bendes. 

Hoe groot is de bendecultuur?

Op dit moment tellen de gangs in El Salvador bij elkaar zo'n 65.000 leden. Dit is maar liefst 1% van de gehele bevolking. Maar er zijn nog veel meer Salvadoranen afhankelijk van de bendes. Naar schatting zijn er ruim 500.000 mensen die ofwel voor de bendes werken of door de bendes op andere manieren in hun levensonderhoud worden voorzien. 

De gangs zijn actief in maar liefst 94% van de 242 gemeentes in El Salvador en er zijn gebieden genoeg waar de bendes meer macht hebben dan de overheid. Vooral op plekken waar er maar weinig openbare voorzieningen zijn, hebben de gangs het voor het zeggen. Deze buurten houden ze met patrouilles en regelmatige controles nauwlettend in de gaten, om de politie en rivaliserende bendes op afstand te houden.

Afpersing

In tegenstelling tot de meeste criminele bendes ter wereld, verdienen gangs in El Salvador hun geld niet voornamelijk met het dealen van drugs. De voornaamste inkomstenbron voor MS-13 en Barrio 18 is afpersing. Mensen die wonen of werken in gebieden waar de bendes de macht hebben, moeten belastingen betalen in ruil voor bescherming.

In Trippers is te zien hoe een lokale verkoper twee derde van zijn winst moet afstaan aan de bendes. Dit is geen uitzondering: in 2015 zei één op de vier Salvadoranen het slachtoffer te zijn geweest van afpersing. En minimaal 80% van de lokale ondernemers in El Salvador heeft aangegeven dat zij afpersingbelastingen betalen aan bendes, waardoor sommige ondernemingen moesten sluiten of failliet gingen. Wanneer iemand niet of te laat betaalt, betekent dat executie. 

Hoewel afpersing de grootste inkomstenbron is voor de bendes, worden ze hier niet bepaald rijk van. De meeste bendeleden verdienen minder dan $65 per maand, wat maar de helft is van het minimumloon van een Salvadoraanse dagloner in de landbouw. 

De bendecultuur in El Salvador draait meer om geweld en status, dan om geld. Anders zouden ze zich wel bezighouden met meer winstgevende criminele activiteiten zoals drugshandel. De bendecultuur zit – hoewel er natuurlijk veel criminele activiteit is – op een manier meer sociaal, dan crimineel in elkaar.

Oorlogsgebied

De hoofdstad San Salvador is opgedeeld in zones: sommige zones zijn in handen van Barrio 18, en andere worden gecontroleerd door MS-13. De grensgebieden tussen deze zones zijn erg gevaarlijk. Er zijn vaak conflicten tussen de bendes, waar ook vaak doden bij vallen. In de periode 2014-2017 zijn bijna 20.000 Salvadoranen gedood. Dit zijn meer gewelddadige doden dan in landen die in deze periode in oorlog verkeerden, zoals Libië, Somalië en Oekraïne. 

Dat bendeleden niet terugdeinzen voor geweld en moord, werd ook duidelijk in Trippers. Een lid van Barrio 18 vertelt dat je pas écht lid van de bende bent zodra je iemand hebt gedood. De slachtoffers zijn voornamelijk leden van de rivaliserende bende, waarmee ze in oorlog zijn. Maar dit kunnen ook andere onschuldige burgers zijn die de bendes niet betalen, of politieagenten. 

Salvadoraanse bevolking de dupe

De mensen in El Salvador ervaren elke dag de gevolgen van de aanwezigheid van bendes. Ze moeten geld afstaan aan de bendeleden in ruil voor bescherming, en door de strijd tussen de bendes onderling, en tussen de bendes en de politie, lijkt het land wel een oorlogsgebied. Dat is ook de reden dat vele Salvadoranen wegvluchten. In 2017 sloegen 296.000 Salvadoranen op de vlucht. Enkelen van hen naar elders in het land, maar de meesten vroegen asiel aan in Mexico of de Verenigde Staten. Maar het aanvragen van asiel in de Verenigde Staten is bijna onmogelijk, aangezien president Trump juist vele Salvadoraanse vluchtelingen wil deporteren.

Hoewel de situatie in El Salvador wel lijkt te verbeteren, is er zeker nog geen eind in zicht. De regering treedt hard op tegen bendes maar achter de schermen geven ook zij toe dat ze een oorlog voeren die ze niet kunnen winnen. Tegelijkertijd lijken ook bendeleden in een vicieuze cirkel te zitten. Jonge, arme jongens kijken op tegen bendeleden met status en zoeken vriendschap, bescherming, geld en zelfvertrouwen. Maar als je dan eenmaal in de bende zit, is de trieste realiteit dat je eigenlijk maar op drie plekken kunt eindigen: de gevangenis, het ziekenhuis of de begraafplaats.